Oproep aan de politieke partijen voor hun verkiezingsprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober 2025: Breng de politiek dichter bij de burger.

Ons advies voor democratische vernieuwing:

• Stop de lobbycratie
• Faciliteer burgerinitiatieven.

De Nederlandse democratie lijdt aan een zorgwekkend democratisch tekort. Als gevolg van technocratische tendensen zijn wij als burgers steeds minder betrokken bij de meningsvorming over politieke vraagstukken. Daardoor hebben we onvoldoende invloed op ingrijpende besluiten, zoals bleek bij het coronabeleid en bij de huidige verdubbeling van het defensiebudget. 

Die besluiten worden meer en meer verpakt als neutrale, technische beslissingen. Politici schuiven verantwoordelijkheid af – op experts, adviesorganen of uitvoeringsinstanties – in plaats van zelf in een inhoudelijk debat keuzes te maken. Bovendien verschuift beleid van lokaal naar landelijk niveau, en van nationaal naar supranationaal niveau. Daar kunnen individuele burgers geen invloed meer uitoefenen, maar multinationals en NGO’s des te meer. Via de lobbycratie in Den Haag en Brussel komt de besluitvorming, en daarmee de maatschappij, in de greep van hun belangen. Politiek en bedrijfsleven raken bovendien verstrengeld omdat ministers, topambtenaren en Tweede Kamerleden na hun politieke carrière vaak naadloos overstappen naar belangenorganisaties en lobbygroepen.

Deze tendensen hebben geleid tot een breed wantrouwen van burgers  ten aanzien van het politieke systeem. Daarnaast ontbreekt in regelgeving en uitvoering vaak de menselijke maat, zoals pijnlijk zichtbaar werd in de toeslagenaffaire.

Populistische, anti-elitaristische partijen hekelen terecht de onevenredige macht van experts, maar zowel populisten als technocratische politici doen geen recht aan de noodzaak van inhoudelijk debat en van dialoog tussen mensen, met al hun verschillende perspectieven en belangen. Beide tendensen, populisme en technocratie, leiden tot een verdere uitholling van de democratische rechtsstaat. Iedere crisis wordt, zoals we de afgelopen jaren hebben gezien, aangegrepen voor het verder inperken van democratische rechten en praktijken, zoals het demonstratierecht.    

Vanuit het oogpunt van democratische legitimatie van besluiten is het van cruciaal belang dat er rond controversiële kwesties weer meer tegenspraak en publiek debat kan zijn.

Daarom vragen wij de politieke partijen de volgende punten in hun programma op te nemen:  

1)  Stop de lobbycratie: Vergroot de transparantie, maak openbaar met welke partijen over welke onderwerpen wordt gesproken. Stel een afkoelingstermijn in van 5 jaar voordat politici mogen werken voor lobbygroepen en belangenorganisaties.

2)  Laat burgers weer meedoen: Leg politieke beslissingsbevoegdheden en (mede)zeggenschap weer op het laagst mogelijke niveau. Geef ruimte aan lokale burgerinitiatieven om te zorgen voor hun eigen leefgemeenschap. Experimenteer met burgerberaden en directe democratie, zoals online volksraadplegingen.