Eerste Kamerleden in dialoog met De Vierde Golf over het hoeden van grondrechten tijdens de coronacrisis

Peter van der Voort (D66, intensivist en professor Health Care TIAS), Peter Nicolaï (PvdD, advocaat en oud-hoogleraar Bestuursrecht) en kandidaat-lid Daan Roovers (GL, docent publieksfilosofie UvA, voormalig Denker des Vaderlands) gingen aan de vooravond van de Provinciale Statenverkiezingen in gesprek met De Vierde Golf.
De Vierde Golf zet zich in voor een post-neoliberale samenleving en zoekt de dialoog met de linkse partijen, waar veel leden van De Vierde Golf zich tijdens de coronacrisis van vervreemd gingen voelen door de toen gemaakte politieke keuze voor technocratische oplossingen die binnen een volwaardige democratie discutabel zijn. Vandaar de uitnodiging aan deze drie (kandidaat-)senatoren voor een uitwisseling over de botsing tussen klassieke grondrechten en sociale grondrechten de afgelopen jaren.

Een goed leven draait om meer dan fysieke gezondheid
Waar zij het alle drie over eens bleken te zijn, is dat ‘andere dan medische perspectieven te laat meegenomen zijn’ (Peter van der Voort) want ‘leven is veel rijker dan alleen gezondheid’ (Peter Nicolaï). Het motto was te vaak ‘Better safe than sorry’ vond Daan Roovers vanuit haar rol als observator destijds.Ook vinden ze dat er door de beleidsmakers absoluut lering getrokken moet worden uit de afgelopen jaren: hoe kwamen de besluiten tot stand, wat leert ons dat voor een volgende crisis? Daarvoor is openbaarheid essentieel, dus geen geheimhouding van gebruikte modellen, notulen OMT, appverkeer etc

In de terugblik op het handelen tijdens de coronacrisis, refereerde Peter Nicolaï (PvdD) aan zijn bericht van maart 2020 (na het afkondigen van de ‘intelligente lockdown’) aan de Eerste Kamerleden. Als reactie op de aangekondigde sluiting van de Kamer riep hij hen op moed en verantwoordelijkheid te tonen in het uitoefenen van hun controlerende functie. Toen al stelde hij vragen bij de gemaakte afwegingen voor de maatregelen in het kader van de volksgezondheid. Die zouden in zijn optiek niet uitsluitend medisch van aard moeten zijn. Want: welke psychische schade bij ouderen, kinderen en volwassen zou deze ‘intelligente’ lockdown tot gevolg kunnen hebben, gegeven de 2000 extra suïcides na de financiële crisis van 2008? Hoeveel extra leed en sterfgevallen volgen er uit het zwarte economische CBS-scenario door deze lockdown, zo vroeg hij zich af. Wordt de schade aan de volksgezondheid niet juist groter dan de winst die de lockdown zou kunnen geven? Hij oogst applaus van de aanwezigen – het roept de vraag op waarom dit geluid destijds niet breder gehoord werd in Den Haag?

Peter van der Voort (D66) benadrukte juist hoe het beleid vooral medisch werd onderbouwd door de paniek vanuit Bergamo, en er in Nederland lang een triageprotocol is blijven hangen omdat niemand knopen durfde door te hakken over wie wel of niet naar de IC mocht. En elke wetenschappelijke studie over maatregelen kon op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Dat dit tijdens de eerste golf zo ging, kan iedereen plaatsen, maar waarom werd het perspectief daarna niet verbreed voor het vervolgbeleid? In discussie met het publiek benoemt hij ook de grote macht van de farmaceutische industrie. Roovers (GL) merkt op dat het lerend vermogen van de overheid haar zo tegenvalt, zie de reactie op het vernietigende rapport van de Veiligheidsraad. Ze ziet het als noodzakelijk dat er met open vizier wordt teruggeblikt naar de maatregelen en de effectiviteit ervan wordt geëvalueerd. Alle drie onderstrepen dat er veel te weinig aandacht is en wordt gegeven aan preventie (zo was obesitas een belangrijke factor bij corona-ziekenhuisopnames).

Grondrechten
Over de weging tussen de klassieke en sociale grondrechten stellen zowel Roovers als Nicolaï dat de grondrechten niet in beton gegoten zijn met een duidelijke hiërarchie. Ze kunnen strijdig met elkaar zijn, en moeten in de dan geldende context worden beoordeeld. Achteraf is wel te zeggen dat het ‘recht op gezondheid’ te beperkt is geïnterpreteerd. Aangevuld door Stan Baggen (advocaat) van DVG dat dit leidde tot een te sterke inperking van individuele grondrechten zoals met de invoering van de avondklok. De grondrechten moeten niet alleen politiek maar ook ethisch en juridisch worden ingevuld, beaamt Nicolaï. Zijn verwijt aan D66 en GL is dat deze partijen in de afgelopen crisis te lang bij de bevolking bleven aandringen op vertrouwen, en critici op het beleid verdacht maakten en in de ‘foute (lees: rechts-extremistische) hoek’ zetten. Hij waardeert De Vierde Golf vanwege de ‘attitude en allure’ waardoor ze uit de foute hoek bleven en dialoog entameerden.

Waakzaamheid
Wat betreft de relevantie van de Eerste Kamer komt het woord ‘waakzaamheid’ naar boven bij deze drie (kandidaat-)leden. Hoe dan ook moet het ontstaan van een totalitaire staat worden voorkomen, en met name als de burger in de knel komt op het gebied van privacy, digitalisering, gelijkheid en discriminatie is er veel alertheid binnen de Eerste Kamer, vinden zij. Inclusief over een mogelijk gebruik van ‘de gereedschapskist’. Dus de functie van de Eerste Kamer als ‘chambre de réflexion’ – ondanks de suggestie van Lubach om die maar op te heffen – wordt wel degelijk als zodanig gewaardeerd. Niet in het minst als er in de Eerste Kamer niet dezelfde meerderheid is als in het kabinet, heerst de waan van de dag er in veel mindere mate dan in de Tweede Kamer. In de Eerst Kamer is meer tijd voor bezinning en een bredere blik.