Er bleek veel animo voor dit thema: tot aan de galerij aan toe zaten de deelnemers opgepakt bij Galerie Café Leidse Lente. Jakob de Jonge (theoloog, kunstenaar en vredesactivist bij The Hague Peace Projects), Lidija Zelovic (filmmaker en oorlogsjournalist) en Michael Persson (journalist bij de Volkskrant en commentator met focus op de oorlog in Oekraïne) deelden hun perspectief en gingen erover in gesprek met elkaar en de zaal.

De vicieuze cirkel van vergelding

Robert Vernooy, karateka en schrijver van ‘Van de weg naar de straat. Krijgskunst als levenskunst’ leidt de avond in (het hele stuk is hier te lezen). Hij wijst op het begrip vermijdplicht – wegrennen als je wordt aangevallen ook al lijkt dat onrechtvaardig, en op de drogreden van verzonken kosten: vanwege de al geleden verliezen ga je door met vechten zodat je in de vicieuze cirkel van vergelding terechtkomt. Ook geldt er voor oorlog: follow the money. De aanleiding mag soms nobel lijken, vaak is het de “voortzetting van de economie met militaire middelen”. Vernooy eindigt met een citaat van generaal Sun Tzu uit ‘Kunst van de oorlogvoering’: “Soms is lafheid verstandig en is het dom om dapper te zijn”.

Jakob de Jonge: Liever een onrechtvaardige vrede dan een rechtvaardige oorlog?

Vredesactivist Jakob de Jonge benoemt dat zowel de oprichting van de Verenigde Naties na WOII als van de EU voortkwamen uit de diepe drijfveer om verdere oorlogen te voorkomen in het besef dat oorlog het ergste is wat een samenleving kan overkomen, waarvan de impact generaties lang doorwerkt. In een conflict tussen naties moet het daarom zo snel mogelijk tot vrede en vervolgens verzoening komen. In het geval van de oorlog in Oekraïne lijkt het of alleen capitulatie van Rusland een optie is, er wordt zelfs door vredesorganisaties als PAX niet over vrede gesproken, alsof het een vies woord geworden is. De Jonge benadrukt dat we het conflict goed moeten zien te begrijpen om überhaupt een oplossing te kunnen zoeken. Dus: wie voeren oorlog en waarom?
Het heersende narratief is:

• Poetin als tsaristische heerser met grootheidswaanzin die na Oekraïne Georgië, Moldavië en de Baltische staten zal annexeren waarna Europa aan de beurt is;
• Dictatuur versus democratie: Oekraïne verdedigt onze waarden en daarom moeten wij dat land koste wat kost militair bijstaan om de bezetter te verjagen;
• Elk compromis is verraad, het zal niet werken, net als met Chamberlain’s appeasement-aanpak voor WOII.

Maar wanneer je de strijd niet kunt winnen en doorgaan slechts tot meer ellende leidt, is capitulatie dan niet de verstandige keuze? En is een ‘onrechtvaardige vrede’ misschien  beter dan een ‘rechtvaardige oorlog’?

Opvallend is ook dat de rol van het Westen als ‘oorlogsondersteuner’ zo weinig naar voren komt – het lijkt alsof wij erbuiten staan, wat De Jonge in negen punten onderbouwt. Dit geldt ook voor de oorlog tussen Israël en Hamas omdat Israël niets kan zonder de Westerse steun. En slechts weinigen beseffen bijvoorbeeld dat de VS een deel van Syrië bezet houden dat groter is dan het door Rusland bezette deel van Oekraïne. De reden? Olie.
Westerse actoren beslissen wat er op het slagveld in Oekraïne gebeurt. Denk aan het onlangs uitgelekte telefoongesprek tussen de Duitse topmilitairen. En dat toegegeven is dat de Minskakkoorden bedoeld waren om Oekraïne te laten herbewapenen.

Een oorlog kan na WOII niet meer beëindigd worden op een slagveld, maar alleen door middel van onderhandelingen. Oekraïne staat nu aan de rand van de afgrond; doorvechten is zinloos bloedvergieten. Het collectieve Westen bepaalt wanneer dit stopt. Rusland, de VS en de EU moeten om tafel – maar we kunnen lang wachten voordat de VS of de Europese leiders dit initiëren; ze zijn te veel ingebed in het Atlantische pact. WIJ moeten het op straat gaan afdwingen, en zorgen dat de alarmistische taal vanuit de NAVO en het angst zaaien ophoudt. Wij willen geen oorlog in Europa!

Michael Persson: Tot wanneer doorgaan met vechten?

Die grens bepalen aan het vechten is volgens Volkskrantjournalist Michael Persson waar het nu om draait. Wie zegt dat Oekraïne een soevereine staat is, laat het besluit van doorgaan of stoppen bij dat land. Hij ziet het als de strijd tussen een dictatuur enerzijds en het leven in een wankele democratie anderzijds, waard om voor te vechten. Ondanks de grote winsten voor het militair-industrieel complex.

Hij was er meerdere keren en sprak vastbesloten burgers daar, zoals in ’22 de advocate in Odessa die weigerde uit de belegerde stad te vertrekken maar koos om de logistiek van de stad te helpen stroomlijnen. Of aan de Zwarte Zee, een moeder met jonge kinderen die ervoor koos om na een bombardement in haar stad te blijven om te helpen.
De overgrote meerderheid van de Oekraïners koos voor vechten tegen de bezetter, waardoor er 45 miljoen mensen niet onder de voet gelopen zijn. Wie zijn wij om daarover te oordelen?
En wanneer stop je? Na vijf dagen, zoals in mei ’40 in Nederland? Na 100 dagen? Na een jaar? Ook voor pacifisten (zoals hij zichzelf beschouwt) kan het als de moreel juiste keuze voelen om te kiezen voor vechten. De gegeven steun aan Oekraïne was waardevol, vindt hij, hoewel hij nu na twee jaar ook ziet dat er ruimte komt voor de terechte discussie over stoppen of doorgaan.

Lidija Zelovic: Hoe onderscheid je nieuws van propaganda?

Filmmaker Lidija Zelovic studeerde af op mediamanipulatie, omdat ze wilde begrijpen wat er in Joegoslavië, haar land van herkomst, was gebeurd voordat het verscheurd raakte in o.a. Servië, Bosnië, Kroatië en Slovenië. Vanuit die ingrijpende levenservaring was ze zodra de oorlog in Oekraïne begon zeer alert op de verslaggeving daarvan. Haar viel de wij-zij-splitsing in de media meteen op: veiligheid vs bloeddorst, belangeloos helpen vs imperialisme, democratie vs dictatuur.
Nederlandse media liegen zelden, maar wel zijn ze selectief. Hoe dat werkt  valt te begrijpen met het propagandamodel van Noam Chomsky en Edward Herman. Dat  gaat uit van vijf ‘filters’ die berichten, bronnen en opinies moeten passeren voordat ze nieuws zijn: 1) wie is eigenaar van de media 2) adverteerdersbelangen 3) officiële informatiebronnen 4) flak (‘luchtafweer’, afkeuring door opinieleiders) en 5) marginaliseren van tegengeluid.
Terwijl Poetin meer is dan een kloon van Stalin en Hitler werden er onmiddellijk vergelijkingen gemaakt tussen hem en Stalin. Het anti-Ruslandsentiment groeide snel. Ze constateert dat er in de Nederlandse kranten geen verschil meer te merken is tussen publieke en private media in de selectieve berichtgeving over het conflict, en dat het beeld van Poetin gekanteld is. Het imperialistisch beeld van hem wordt versterkt, en de werkelijkheid gesimplificeerd. 

Ze drukt ons op het hart om alert te zijn op herhaling van woorden en begrippen in de media. Onderzoek dat: check en dubbelcheck. Zoek actief de tegenpropaganda op door ook Russische media te volgen. Besef dat de waarheid vaak in het midden ligt, zoals bij CNN en Fox in de VS: allebei klopt het niet, maar het zit er zeer waarschijnlijk tussenin.

Het hangt van ons af hoe het verder gaat
In de hierop volgende uitwisseling benadrukt Jakob de Jonge dat hij respect heeft voor de keuze van individuele Oekraïners, maar zij doen er niet toe voor het vervolg van deze oorlog. Wij als Westerse wereld gaan het verschil maken.
Michael Persson beaamt dat de Westerse steun met name in het eerste oorlogsjaar van grote betekenis was voor de Oekraïense bevolking, maar dat de ‘systemen’ nu beslissend zijn. Het gaat om de wisselwerking tussen individuen en systeem; Lidija Zelovic refereert hierbij aan de propaganda in het toenmalige Joegoslavië die mensen extreem beïnvloedde: de media speelden een grote rol in de gevechtsbereidheid van de burgers tegen hun buren. Bewustzijn van de gebruikte propagandafilters is voor journalisten van groot belang. In verslaggeving kiezen voor het menselijke perspectief van de slachtoffers is begrijpelijk, maar kan er ook voor zorgen dat de zo noodzakelijke kritische afstand verdwijnt.

Persson meent bij De Jonge te merken dat hij meer schuld bij de Westerse kant lijkt te zien dan aan Russische kant? De Jonge licht toe dat voor een oplossing, het perspectief van beide strijdende partijen moeten worden onderkend. De dader-kant van Rusland wordt overal volop belicht. De Oekraïners sterven. Maar ook wij als Westen sturen de oorlog aan, ook wij droegen bij aan de escalatie van het conflict. En dat wordt ontkend.

Vragen en opmerkingen uit het publiek:
Na de pauze was er ruimte voor vragen, met als invalshoek ‘handelingsperspectief voor ons burgers’ – dat is een zoektocht. Eén ervan was: Hoe creëren we meer bewustzijn voor het belang van vredesonderhandelingen, hoe kunnen we onze stem laten horen? Daar kwamen twee oproepen over naar voren:
-Doe mee aan de vredesdemonstraties op de Dam, iedere laatste zondag van de maand om 12u, of elke maandag in een cirkel op het Museumplein in stilte, eindigend met het zingen van Dona nobis pacem.
-Laten we krachten bundelen in het belang van het stoppen van deze oorlog: laat je stem horen via ikdeburger.nl om te laten weten dat je geen belastinggeld geïnvesteerd wil zien in clusterbommen.

Ook kwam aan de orde dat Oekraïne eigenlijk niet meer te beschouwen is als een soevereine staat nu het land voor generaties in de schuld staat bij de VS door de oorlogsleningen: het is verkocht aan Amerika.
Iemand merkte ook op dat het nog niet gegaan was over de bredere context, zoals oorlog en klimaatverandering, of de rol van de grote instituties, hervorming IMF, Veiligheidsraad, de verschuiving van de macht naar het mondiale Zuiden. Dit was een eerste verkenning naar aanleiding van de startvraag van deze avond, nl. ‘Wapenwedloop of pacifisme?’ We hebben nog maar weinig notie van ‘handelingsperspectieven’. Wel duidelijk is het belang van mobiliseren, van het verzamelen van ons geluid en dit krachtig laten horen: dat er niet alleen slimme wapens ontwikkeld worden, maar er hoe dan ook aan diplomatie gewerkt moet worden!

Iemand haalt de zin uit het Dodenherkingsgedicht van Simon Vinkenoog aan waarin hij oorlog vergelijkt met een ziekte; hier het volledige gedicht:

Nooit mogen wij vergeten
wat oorlog betekent
in het leven van iederéén
 
Elke oorlogsdode
en er waren en zijn er miljoenen
is er één te veel
 
Zoveel mensenkinderen
onschuldig getroffen
zoveel mensen ook
die voor vrijheid vochten
 
Zijn twee minuten stilte
voldoende – genoeg?
 
Dringt het besef dat oorlog
een ziekte is, als armoede
en ondervoeding,
in twee minuten tot ons door?
 
Moge het altijd stil in ons zijn
het diepste contact met ons zelf
vindt in stilte plaats
 
Ver van pijn en geweld
waar vrede heerst
liefde, wijsheid, stilte

En we eindigen met een andere uitspraak van Vinkenoog: ‘Verdom de oorlog, beziel de vrede!’

In dat kader de oproep om mee te doen met de a-politieke Vredes-flashmob op 1^e Paasdag, zondag 31 maart om 14u op het Museumplein. Geen spandoeken, borden of leuzen, draag iets wits.