Op initiatief van vereniging de Vierde Golf is de 240 pagina’s tellende bundel ‘Coronasporen. Verhalen uit een samenleving onder druk’ verschenen. Die bevat persoonlijke bijdragen van particulieren en professionals uit de medische, juridische en academische wereld. Met deze uitgave wil de Vierde Golf de door polarisatie gestagneerde dialoog over de aanpak van de coronacrisis (weer) op gang brengen. Het alsnog bespreken en erkennen van onderbelichte ‘corona-pijn’ is essentieel bij het leren van lessen voor de toekomst. Filosoof René ten Bos schreef het voorwoord en Marli Huijer (voormalige Denkers des Vaderlands) de epiloog.

Dit voorjaar werd in de media uitgebreid stilgestaan bij de corona-uitbraak in 2020, de start van een heftige periode met een enorme wereldwijde impact. Al die tijd is er veel minder gehoor geweest voor de ervaringen van mensen die niet zozeer onder het virus, maar vooral onder de maatregelen hebben geleden. Terwijl ook hún verhaal onderdeel is van een gemeenschappelijke ervaring.

Uit de conclusies van het RIVM en de GGD’s in de Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2024: bijna twee derde van de Nederlanders tussen de 16 en 25 ervaart nog steeds negatieve gevolgen van de coronacrisis. Die zijn vooral merkbaar op het gebied van mentale gezondheid, persoonlijke ontwikkeling, studievoortgang en het aangaan en onderhouden van contacten. Bij ongeveer de helft van de mensen tussen de 18 en 49 zijn tijdens de coronaperiode vriendschappen verbroken of verwaterd, schrijft het AD op 28 februari 2025 en 20% voelt zich sindsdien eenzamer.

Wie tijdens de coronacrisis vraagtekens zette bij de proportionaliteit van de maatregelen en stelde dat de schade misschien wel eens groter kon zijn dan de opbrengsten in termen van virusbestrijding was ‘niet solidair’ of zelfs asociaal. Er was sprake van uitsluiting op de sociale en reguliere media van deskundigen met kritiek. De van overheidswege gehanteerde slogan ‘Samen tegen corona’ kwam in de praktijk neer op gewoon allemaal meedoen en even niet zeuren. Het ging immers om het beschermen van de kwetsbaren.

Bij de Vierde Golf – vereniging voor een crisisbestendige democratie – kwamen tientallen verhalen binnen van kwetsbaren die niet door het virus, maar door de máátregelen in de knel kwamen. Als bijdrage aan de geschiedschrijving van de coronaperiode zijn deze verhalen verzameld in het boek. Denk aan ouders die hun kinderen zagen wegkwijnen achter hun beeldscherm. Alleenstaanden die amper nog iemand zagen. Artsen die met verbazing zagen hoe ‘informed consent’ en ‘first do no harm’ uit het maatschappelijk debat verdwenen. Mensen die vanwege hun kritische vragen bij de maatregelen letterlijk buiten werden gezet – door partners, vrienden, hun eigen volwassen kinderen. Of een oude man die zijn verwarde echtgenote na ruim twee weken quarantaine in het verzorgingshuis terugvond als ‘een vechtende furie’, volkomen in paniek na wekenlange eenzaamheid. Zij stierf een paar dagen later, uitgeput, zonder ooit corona te hebben gehad.

De Vierde Golf denkt dat we daarom als samenleving meer moeten doen dan terugblikken op het feitelijke verloop van de coronacrisis. De ervaringen in het door de vereniging uitgebrachte boek zijn exemplarisch voor een nauwelijks besproken aspect van deze heftige episode. De aanpak van de corona-uitbraak liet veel diepere sporen na dan in het publieke debat wordt benoemd. De ingrijpende gevolgen voor individuele levens, relaties én de samenleving als geheel, moeten onderdeel worden van een diepgaande evaluatie van de genomen maatregelen om corona in te dammen. Niet alleen het virus heeft immers schade veroorzaakt, de maatregelen hebben dat evengoed óók.

In haar afsluitende bijdrage aan het boek doet filosofe Marli Huijer een concreet voorstel: laten we voor noodsituaties die de volksgezondheid bedreigen kiezen voor shared-decision-making op samenlevingsniveau. Zo’n collectief samen-beslissen-model houdt niet alleen rekening met medische kennis en de waarde van gezondheid, maar ook met de vele andere waarden die zorgen dat mensen een goed, betekenisvol leven kunnen leiden. Daarbij gaat het om veel meer dan gezondheid in de smalle definitie van ‘niet ziek worden’ die de coronaperiode kenmerkte. Minstens zo relevant zijn aspecten als mentaal welbevinden, zingeving, onbelemmerd kunnen leren en spelen, en ruimte voor verrijkende sociale contacten.

Bij een volgende gezondheidscrisis zouden we meer met elkaar in gesprek moeten blijven. En daarbij álle ervaringen serieus nemen. Ook van degenen die laten weten dat bepaalde maatregelen voor hen erger zijn dan de gezondheidsbedreiging die we ermee willen tegengaan. Daarom staat de Vierde Golf voor radicale dialoog: de mogelijkheid om van standpunt te verschillen en elkaar toch te horen. Iets dat steeds moeilijker is geworden in onze samenleving. Filosoof René ten Bos constateert dat de crisis ‘een echte splijtzwam’ is geweest. Vriendschappen zijn gesneuveld, familierelaties uiteengevallen, het vertrouwen in wetenschap en andere instituties is geëxplodeerd, zo schrijft hij.

Coronasporen. Verhalen uit een samenleving onder druk is zowel via de
plaatselijke boekhandel als via online platforms verkrijgbaar voor 21,95 euro.