Het boek, een initiatief vanuit de Vierde Golf, komt 5 juni uit. De 240 pagina’s tellende bundel met een voorwoord van René ten Bos en een epiloog van Marli Huijer, voormalige Denkers des Vaderlands, telt 46 bijdragen. Het zijn zowel persoonlijke verhalen als ervaringen van professionals uit de medische, juridische en academische wereld, naast luchtige gedichten en aangrijpende tekeningen.

Dit voorjaar werd in de media uitgebreid stilgestaan bij de corona-uitbraak in 2020, start van een heftige periode met een enorme wereldwijde impact. Al die tijd is er veel minder gehoor geweest voor de ervaringen van mensen die niet zozeer onder het virus, maar vooral onder de maatregelen hebben geleden. Terwijl ook hun verhaal onderdeel is van een gemeenschappelijke ervaring. Tijdens de crisis was daar geen ruimte voor. Wie vraagtekens zette bij de proportionaliteit van de maatregelen – en stelde dat de schade misschien wel eens groter kon zijn dan de opbrengsten in termen van virusbestrijding – was ‘niet solidair’ of zelfs asociaal. Deskundigen met kritiek werden gecanceld en gecensureerd. ‘Samen tegen corona’ betekende: gewoon allemaal meedoen en éven niet zeuren. Het ging immers om het beschermen van de kwetsbaren.

Bij de Vierde Golf, vereniging voor een crisisbestendige democratie, kwamen verhalen binnen van ándere kwetsbaren dan degenen die ziek werden door het virus. Mensen die juist door de maatregelen in de knel kwamen. Als bijdrage aan de geschiedschrijving van de coronaperiode zijn deze verhalen verzameld in het boek, dat op 5 juni verschijnt. Denk aan ouders die hun kinderen zagen wegkwijnen achter hun beeldscherm. Alleenstaanden die amper nog iemand zagen. Artsen die met verbazing zagen hoe ‘informed consent’ en ‘first do no harm’ uit het maatschappelijk debat verdwenen. Mensen die vanwege hun kritische vragen bij de maatregelen letterlijk buiten werden gezet – door partners, vrienden, hun eigen volwassen kinderen. Of een oude man die zijn verwarde echtgenote na ruim twee weken quarantaine in het verzorgingshuis terugvond als ‘een vechtende furie’, volkomen in paniek na wekenlange eenzaamheid. Zij stierf een paar dagen later, uitgeput, zonder ooit corona te hebben gehad.

Uit de conclusies van het RIVM en de GGD’s in de Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2024: bijna twee derde van de Nederlanders tussen de 16 en 25 ervaart nog steeds negatieve gevolgen van de coronacrisis. Die zijn vooral merkbaar op het gebied van mentale gezondheid, eigen ontwikkeling, studievoortgang en het aangaan en onderhouden van contacten. Bij ongeveer de helft van de mensen tussen de 18 en 49 zijn tijdens de coronaperiode vriendschappen verbroken of verwaterd, schrijft het AD op 28 februari 2025 en 20% voelt zich sindsdien eenzamer.
Wij denken dat we daarom als samenleving meer moeten doen dan terugblikken op het feitelijke verloop van de coronacrisis. De ervaringen in ons boek zijn exemplarisch voor een nauwelijks besproken aspect van deze heftige episode. De aanpak van de corona-uitbraak liet veel diepere sporen na dan in het publieke debat wordt benoemd. De ingrijpende gevolgen voor individuele levens, relaties én de samenleving als geheel, moeten onderdeel worden van een diepgaande evaluatie van de genomen maatregelen om corona in te dammen. Niet alleen het virus heeft immers schade veroorzaakt, de maatregelen hebben dat evengoed.

In haar afsluitende bijdrage aan ons boek doet filosofe Marli Huijer een concreet voorstel: laten we voor noodsituaties die de volksgezondheid bedreigen kiezen voor shared-decision-making op samenlevingsniveau. Zo’n collectief samen-beslissen-model houdt niet alleen rekening met medische kennis en de waarde van gezondheid, maar ook met de vele andere waarden die zorgen dat mensen een goed, betekenisvol leven kunnen leiden. Daarbij gaat het om veel meer dan gezondheid in de smalle definitie van ‘niet ziek worden’ die de coronaperiode kenmerkte. Minstens zo relevant zijn
aspecten als mentaal welbevinden, zingeving, onbelemmerd kunnen leren en spelen, en ruimte voor verrijkende sociale contacten.

Bij een volgende gezondheidscrisis zouden we meer met elkaar in gesprek moeten blijven. En daarbij álle ervaringen serieus nemen. Ook van degenen die laten weten dat bepaalde maatregelen voor hen erger zijn dan de gezondheidsbedreiging die we ermee willen tegengaan. Filosoof René ten Bos constateert dat de crisis ‘een echte splijtzwam’ is geweest. Vriendschappen zijn gesneuveld, familierelaties uiteengevallen, het vertrouwen in wetenschap en andere instituties is geëxplodeerd, zo schrijft hij. Laten we hier lessen uit trekken voor een volgende keer.

Coronasporen. Verhalen uit een samenleving onder druk is vanaf nu op voorintekening voor 19,95 euro te bestellen, zowel via (de website van) de plaatselijke boekhandel zoals hier, als via online platforms. Na 5 juni kost het 21,95 euro.

De boekpresentatie is op 5 juni zie verder hier.