Opinie: Vertrouwen in vaccins vraagt om eerlijke instanties, geen reclamezuilen

De zorgelijke geluiden over een dalende vaccinatiegraad zullen weinig weerklank vinden als het geschonden politieke vertrouwen niet wordt hersteld. En corrigeer meteen het imago van een vaccin: dat moet een hulpmiddel zijn, geen splijtzwam.

Onder beleidsmakers, artsen en wetenschappers is momenteel veel aandacht voor de dalende vaccinatiegraad, met name in verband met mazelen. Velen van hen zien ‘desinformatie op het internet’ als een reden voor het verlies van vertrouwen in vaccins en instanties zoals het RIVM.

Maar zij verwarren oorzaak en gevolg: mensen verliezen geen vertrouwen in instanties vanwege ‘desinformatie’ op internet, mensen gaan informatie op het net zoeken wanneer zij het vertrouwen in instanties hebben verloren. Dit onderscheid is essentieel, want de oplossing is niet om politici en experts meer pro-vaccinatiestandpunten te laten verspreiden, maar om het vertrouwen in politieke en medisch-wetenschappelijke instanties te herstellen.

De keuze om af te zien van (bepaalde) vaccinaties werd altijd al gemaakt, bijvoorbeeld vanuit een religieuze overtuiging of vanwege een ander beeld over gezondheid. Maar de laatste jaren geef ik uitleg over het Rijksvaccinatieprogramma aan een nieuwe groep die twijfelt: mensen die hun vertrouwen in de overheid en medische instanties zijn kwijtgeraakt. Door een opeenstapeling van affaires en het onvermogen van regeringsleiders hierin hun verantwoordelijkheid te nemen, is het gezag van de politiek op een dieptepunt beland.

Omdat vaccinatiebeleid en instanties zoals het RIVM en de GGD nauw met hen verbonden zijn, heeft dit ook gevolgen voor vertrouwen in vaccins. Dat is al eerder begonnen onder de door affaires geplaagde kabinetten-Rutte, maar sinds de coronapandemiede afgelopen jaren in een stroomversnelling geraakt. En we kunnen veel leren van de fouten die tijdens corona zijn gemaakt.

Aanvankelijk werd zowel de effectiviteit van coronavaccinaties (bijvoorbeeld tegen virusoverdracht) als de veiligheid door politici en experts in de media fors overdreven. De communicatie kwam over als reclame, niet als medisch inhoudelijke boodschappen. Mensen die voelen dat zij destijds niet eerlijk zijn voorgelicht – zo bleef onder andere het RIVM tot in het najaar van 2021 herhalen dat de pandemie en maatregelen voorbij zouden zijn als genoeg mensen zich lieten vaccineren – gaan zich nu logischerwijs afvragen of informatie over andere vaccins wel klopt.

Ook hebben Nederlanders gezien dat kritische berichten over coronavaccins van sociale media werden verwijderd, waaronder de eerlijke verhalen van patiënten met bijwerkingen en inhoudelijk correct wetenschappelijk schrijven. Wie destijds het idee kreeg dat sommige overheidsinstanties iets probeerden te verbergen, neemt negatieve stukken over vaccinatie nu veel serieuzer.

De zorgen van mensen die al twijfelden over coronavaccins zijn vervolgens exponentieel gegroeid door het coronatoegangsbewijs. Zij hebben ervaren dat de overheid hun lichamelijke integriteit onder druk zette, en het is moeilijk te omschrijven hoe diep het vertrouwen dan wordt geschonden.

Wellicht de meest blijvende schade is veroorzaakt door de manier waarop de samenleving gepolariseerd raakte rond het onderwerp vaccinatie. Politici van alle gezindten lieten zich inhoudelijk uit over coronavaccins. Tegelijkertijd deden zelfs zorgverleners en wetenschappers steeds heftigere uitspraken over ‘ongevaccineerden’, met voorstellen om hun vrijheden ernstig in te perken.

Hierdoor is vaccineren – wat altijd een medische beslissing tussen arts en patiënt zou moeten zijn – politiek geworden. Het zal niet makkelijk zijn om het vertrouwen van deze groep Nederlanders terug te winnen.

Het hangt deels samen met de dringende noodzaak tot het verbeteren van de bestuurscultuur in Den Haag. Maar ook bij medische instanties is wellicht zelfreflectie en hervorming nodig. Allereerst is het essentieel dat het publiek de officiële informatievoorziening weer gaat vertrouwen.

Besteed meer tijd aan uitleg over de afwegingen rondom vaccinaties en wees eerlijk over welke onzekerheden er zijn in plaats van reclame te maken. Zo kan iedereen een geïnformeerd besluit nemen. Stop onmiddellijk met optreden tegen wat wordt beschouwd als ‘misinformatie’ online, zorg dat mensen weten dat voor hen niets verborgen wordt gehouden. Sluit drang en dwang bij voorbaat uit en biedt als artsen en wetenschappers duidelijk tegenspraak wanneer politici hiertoe oproepen.

Laten we weer met elkaar in gesprek gaan, met respect en oprechte nieuwsgierigheid voor de standpunten van anderen. En laten we vaccins weer gaan zien voor wat ze zijn: slimme medicijnen die grote voordelen kunnen bieden, in plaats van als een manier om de samenleving in tweeën te delen.

Het originele artikel is te vinden op de website van de Volkskrant